North American A/RA-5 Vigilante

W tym czasie jako ciężkie bombowce pokładowe na lotniskowcach klasy Midway stacjonowały samoloty AJ-1/2 Savage i P2V-3C Neptune, których głównym zadaniem było przenoszenia uzbrojenia atomowego. Konstrukcje te sięgające początkami okresu II wojny światowej były już przestarzałe i o osiągach gorszych od nowej generacji rosyjskich myśliwców. Zastąpiono je samolotem A3D Skywarrior, ale Biuro Aeronautyki (BuAer) US Navy poszukiwało przyszłościowych rozwiązań. W związku z tym zaproponowany przez North American NAGPAW został bardzo dobrze przyjęty przez BuAer. Oceniono go jako spełniający wymagania na pokładowy samolot sił odstraszania nuklearnego. Zalecono jednak wykonanie dwu poprawek. Pierwsza dotyczyła osiągania przez samolot prędkości naddźwiękowej (min 2 Machy) dla ucieczki przed falą uderzeniową wybuchu jądrowego. Druga dotyczyła możliwości startu samolotu z katapulty lotniskowca z pełnym ładunkiem przy zerowym wietrze. Z drugiego wymagania (jako, że praktycznie taka sytuacja na lotniskowcach nie występuje) wkrótce zrezygnowano. W związku z tym w początku 1955 dokonano poprawek w projekcie. Do Biura Aeronautyki dostarczono go w kwietniu 1995. W dniu 29 czerwca 1956 North American i US Navy podpisały list intencyjny na opracowanie dwóch prototypowych samolotów oznaczonych YA3J-1. Niedługo potem podpisano odpowiedni kontrakt wartości 86 mln USD.

W czasie prac projektowych poświęcono szczególnie dużo uwagi zmniejszeniu aktywnego przekroju radarowego (Radar Cross Section -RCS). Była to próba uzyskania charakterystyk zbliżonych do stealth, ale na drodze optymalizacji pod tym względem geometrii kadłuba. Ze względu na dużą masę i rozmiary samolotu pierwotnie rozważano zastosowanie skrzydeł o zmiennej geometrii, ale prace nad odpowiednimi mechanizmami były w powijakach. Na rezygnację wpłynęły też problemy, które US Navy miała samolotem Grumman XF10F, gdzie podjęto próbę takiego rozwiązania. Inną ciekawostką zaproponowaną w makiecie były zdwojone usterzenie pionowe (podobne do zastosowanego później w F-18), które miało ułatwić zmieszczenie samolotu w pokładowym hangarze lotniskowca. Jednak dla Marynarki Wojennej takie rozwiązanie było zbyt awangardowe, w związku z czym ostatecznie zastosowano pojedynczy, płytowy, statecznik pionowy ze składaną końcówką. Samolot był górnopłatem o wysoko obciążonych skrzydłach. Dysze wylotowe silników miały zmienny profil i powierzchnię przekroju w celu zapewnienia odpowiednich prędkości przelotowych, podobnie jak wysmukły kadłub oraz umieszczenie uzbrojenia wewnątrz kadłuba. Pokrycie skrzydeł było wykonane jako jednoczęściowe ze stopu aluminium-lit (Alcoa 2020-T6). Przewidziano także całkowicie chowaną w przedzie kadłuba, sondę do tankowania w powietrzu. Część elementów kadłuba i wręg wykonana została z tytanu. Łącznie w samolocie zastosowano go 1090 kg. Wewnętrzne powierzchnie elementów kadłuba pokrywane były metodą natryskową cienką warstewką złota, które zadaniem było odbijanie ciepła. Zastosowano jednoczęściową owiewkę kabiny pilota wykonaną z tworzywa akrylowego, dostosowaną do wytrzymywania uderzeń ptaków z prędkością 2 Macha. Samolot wyposażono w skomputeryzowany układ sterowania fly-by-wire. Był to także pierwszy samolot amerykański w którym do prowadzenia obliczeń nawigacyjnych i sterowania zrzutem bomb zastosowano komputer cyfrowy (AN/ASB-12, pierwotnie opracowany dla potrzeb programu pocisków strategicznych B-64 Navajo). Po raz pierwszy do weryfikowania danych nawigacyjnych stosowano odczyty z radaru oraz kamery telewizyjnej. Do innych po raz pierwszy zastosowanych rozwiązań zaliczyć można wyświetlacz przezierny, pierwszy całkowicie zintegrowany z pilotem automatycznym system zrzutu uzbrojenia, pierwszy radar impulsowy z elementami omijania przeszkód terenowych, wloty powietrza o zmiennej geometrii.

Vigilante był ostatnim bombowcem strategicznym opracowanym dla potrzeb US Navy. Podobnie jak Convair B-58 Hustler stał się ofiarą zmiany koncepcji wykorzystania amerykańskiego arsenału nuklearnego. Rezygnacja z wykonywania uderzenia jądrowego za pomocą samolotów i powierzenie tego zadania okrętom podwodnym, jako pewniejszym wymusiła porzucenie prac rozwojowych samolotów uderzeniowych z uzbrojeniem atomowym. Przy projektowaniu obu samolotów nie przewidziano również tak szybkiego rozwoju rakietowych pocisków przeciwlotniczych, których udoskonalenie w krótkim czasie doprowadziło do utraty przez samoloty przewagi nad przeciwnikiem.

W czasie pierwszej publicznej prezentacji A3J, 16 maja 1958, uroczyście nadano mu nazwę Vigilante. Pierwszy prototyp samolotu YA-3J-1 (BuNo 145157), wyposażony w silnik General Electric J79-GE-4, oblatano 31 sierpnia 1958. Pilotem był Dick Wenzel z North American. W czasie oblotu osiągnięto pułap 10500 m oraz prędkość 0.92 Macha. Następnie samolot trafił do Naval Air Test Center w bazie Patuxent River, celem odbycia dalszych prób. W ich trakcie pojawiły się problemy z systemem zrzutu uzbrojenia, co wraz z wysokim kosztem samolotu (9 mln USD w cenach z 1961), spowodowało liczne głosy domagające się przerwania programu. W związku ze zmianą koncepcji zastosowań broni atomowej, zamówienia samolotu mimo dobrych osiągów nie podpisano do końca 1959. Ostatecznie z funduszy przeznaczonych na rok 1960 zamówiono 9 egzemplarzy pierwszej serii A3J-1 (BuNo 146694-146702). Dalej kolejno w 1961 zamówiono 14 samolotów, w 1962 - 10 i 24 w 1963.

W dniu 22 czerwca 1960 Vigilante po raz pierwszy wystartował z lotniskowca USS Saratoga. Potwierdzono tym samym jego możliwości operowania z lotniskowców. W dniu 13 grudnia 1960 kmd. Leroy Heath i por. Larry Moore uzyskali na samolocie we wznoszeniu pionowym pułap 27892.6 m ustanawiając tym samym rekord dla samolotów z ładunkiem 1000 kg.

A3J-1/A-5A

Pierwszy seryjny A3J-1 rozpoczął próby w 1960. Zastosowano w nim inne niż w prototypie silniki - J79-GE-8. Były one identyczne ze stosowanymi na samolotach F-4B, F-4J i F-4N co zmniejszało liczbę części zamiennych składowanych na lotniskowcu. Pierwsze cztery seryjne samoloty przekazano po próbach w dniu 16 czerwca 1961 do VAH-3. Pierwszą jednostką bojową która otrzymała samoloty Vigilante był dywizjon VH-7 Pacemakers. Nastąpiło to 25 stycznia 1962. Dywizjon odbywał szkolenie na lotniskowcu USS Franklin D. Roosvelt, a w lutym 1962 przebazowano go na pierwszy lotniskowiec z napędem atomowym USS Enterprise. Kolejnym dywizjonem, który otrzymał samoloty Vigilante (teraz, po reorganizacji systemu oznaczeń oznaczone A-5A) był VAH-1 Smokin' Tigers. Bazował on na USS Independence. W początkach 1962 podjęto decyzję o przeznaczeniu samolotów do zadań rozpoznawczych. W związku z tym po zakończeniu produkcji A-5A w początkach 1963 zadecydowano o zmodyfikowaniu wszystkich eksploatowanych samolotów do wersji RA-5C.

W 1961 w North American prowadzono prace studialne nad modyfikacjami A-5A. Ostatecznie przygotowano dwie propozycje. Pierwsza oznaczona A-5B przeznaczona była do zadań bombowych, natomiast druga RA-5C do zadań rozpoznawczych.

A3J-2/A-5B

Pierwszy seryjny A-5B (BuNo 149300) oblatano 29 kwietnia 1962. US Navy zamówiło 18 maszyn, ale w trakcie jego realizacji zapadła decyzja o przeznaczeniu samolotów do zadań rozpoznawczych. Związane to było z opinią Sekretarza Obrony, Roberta McNamary, który stwierdził, że Vigilante może być wykorzystywany jako samolot rozpoznawczy. Pierwsze sześć samolotów było w zbyt zaawansowanym stadium produkcji, aby dokonać modernizacji, ale tylko dwa z nich (BuNo 149300 i 149301) dostarczono US Navy jako A-5B. Cztery pozostałe (BuNo 149302-149305) dostarczono jako YA-5C. Nie posiadały one wyposażenia rozpoznawczego. Wykorzystywane były przez dywizjon VAH-3 do szkolenia jako samoloty przejściowe. W okresie późniejszym zmodyfikowane zostały do wariantu RA-5C. Pozostałe 12 samolotów zmodyfikowano do wersji RA-5C. Żaden z A-5B nie trafił do jednostki bojowej.

RA-5C

Pierwszy seryjny RA-5C dostarczono US Navy 27 czerwca 1963. Wszedł on do służby w dywizjonie RVAH-5 na lotniskowcu USS Ranger w 1964. Samolot stanowił uzupełnienie maszyn rozpoznania taktycznego RF-8G Crusader.

Wszystkie informacje uzyskane przez RA-5C były w czasie trwania lotu zapisywane na taśmach magnetycznych. One, razem z filmami z kamer na pokładzie lotniskowca poddawano analizie. Prowadziło ją Zintegrowane Centrum Wywiadu Operacyjnego (IOIC) mieszczące się na każdym z okrętów. W jego wyposażenie wchodziło m.in. urządzenie do szybkiego wywoływania filmów typu Kodak EH-38. Wówczas było ono ściśle tajne, a dzisiaj stoi w setkach punktów fotograficznych zapewniających odbitki w ciągu godziny.

Systemy rozpoznawcze funkcjonowały sprawnie, a ilość dostarczanych danych była zadowalająca, tak że zdecydowano o odesłaniu wszystkich samolotów wersji A-5A i A-5B do zakładów North American w celu modernizacji do wersji RA-5C. Przydatność samolotu do dalekiego rozpoznania spowodowała również decyzję o utrzymaniu linii produkcyjnej i zamówieniu kolejnych egzemplarzy. W roku 1963 złożono łącznie zamówienia na 64 samoloty tego typu w tym 34 w drugiej serii. Pierwszy z nich miał numer seryjny BuNo 150823. Po zakończeniu produkcji oprzyrządowanie linii produkcyjnych zostało zakonserwowane i zmagazynowane.

Wzrost zainteresowania samolotem nastąpił w zawiązku z wojną w Wietnamie. Brak samolotu rozpoznawczego o wydajności zbliżonej do RA-5C skłonił US Navy do podjęcia decyzji o wznowieniu produkcji w 1968. Złożono zamówienie na 46 samolotów. Zbudowano jednak tylko 36 maszyn. Ostatnią z nich ukończono 10 sierpnia 1970 (BuNo 156853). Do ich napędu zastosowano silnik J79-GE-10.

Ogółem wyprodukowano 156 samolotów Vigilante we wszystkich odmianach. Co najmniej 140 z nich wyprodukowano lub zmodyfikowano do wersji rozpoznawczej. A/RA-5 uzyskał bardzo pozytywne oceny w eksploatacji i jest uznawany za konstrukcję udaną.